Gevulde dadels op verjaardagsfeestjes, ze zijn van alle tijden. Zo lang als ik me kan herinneren liggen ze naast de andere lekkernijen. Die andere lekkernijen kunnen variëren, gevulde dadels waren en zijn een blijvertje. Al sinds de oude Romeinen. Hoewel niet duidelijk is dat zij ze consumeerden op verjaardagsfeestjes. Dat ze aan verjaardagen deden is wel zeker, om te vieren dat iets ooit gestart was, de dies natalis.

Verjaardagen kan je alleen vieren als je een kalender hebt met dagen erop. Kalenders zijn al heel oud, maar gingen in het begin vooral over de maan, de zon en enkele sterren configuraties, niet over dagen. Vierde je toen iets, dan zal het een verjaarjaar zijn geweest. Belangrijk genoeg voor indrukwekkende bouwsels. Zoals Stonehenge, waar ze onder andere de 2 zonnewendes per jaar vierden [1]. Maan-zon kalenders bestonden namelijk al in het neolithische tijdperk, dat rond de 12e eeuw BC begon. De Schotten claimen nu de oudst bekende maan-zon kalender te hebben. Niet op schrift, maar als uitlijning van grote en kleine uitgegraven vormen in de grond, uit het 8e millennium BC [2].

Kalenders met dagen erop bestonden zeker al in het Perzische Rijk, in de 5e eeuw BC. Die kalender zal, zoals met alle nuttige uitvindingen, naar het westen zijn gereisd, terwijl de oude Romeinen het gebied ten oosten van Italië wilden bezitten. Een ontmoeting was onvermijdelijk. Ze zullen de kalender vast hebben aangepast naar hun eigen wensen. Met de Romeinse veroveringen werd ook de kalender breed verspreid over West-Europa en het Iberisch Schiereiland.

Zo weten we dat Claudia Severa rond het jaar 100, op een klein houten tablet van ongeveer 1 millimeter dik, een schrijver een uitnodiging voor haar verjaardag liet noteren, aan Sulpicia Lepidina. Met in haar eigen handschrift nog een soort van ‘beste wensen’ als toevoeging. Die verjaardag was op 11 september. Severa woonde in of rond het fort Vindolanda, langs Hadrians Wall, waarvan de bouw in 122 begon. Het tablet is onderdeel van de zogeheten Vindolanda Tablets [3]. Delen van het fort bestonden al vanaf het jaar 85. Hadrian’s Wall ligt geheel in Engeland. In het westen bij Bowness-on-Solway is de grens met Schotland maar 1 kilometer weg, maar in het oosten, bij het plaatje Wallsend (what’s in a name!), ligt die grens 109 km noordelijker. Die verjaardag vierde Severa dus in Engeland, maar wel op de grens tussen beschaving en barbaren, volgens de oude Romeinen dan.

Dadels, wereldwijd zijn er meer dan 400 soorten, groeien vlakbij Europa vooral ten zuiden van de Middellandse Zee, in het Noorden van Afrika. Zo rond het begin van onze jaartelling veroverden de oude Romeinen die gebieden. Ruim 100 jaar eerder dan dat Severa haar verjaardag vierde. Dadels groeien in grote trossen aan palmen. Heb je 1 boom krijg je meteen heel veel dadels. Als Severa dadels at op haar verjaardag, dan waren die geïmporteerd. En dat kan heel goed: de oude Romeinen transporteerden van alles binnen en buiten hun Rijk. Ze zullen niet meer vers zijn geweest. Waren ze er, dan waren het waarschijnlijk gedroogde dadels. Gedroogde dadels zijn rimpelig, precies goed om zoete honing vast te houden. En zo staat het ook in Apicius.

In Apicius staat namelijk: Dulcia domestica: palmulas vel dactylos excepto semine, nuce vel nucleis vel pipere trito infercies. Sale foris contingis, frigis in melle cocto, et inferes. Palmulas en dactylos zijn waarschijnlijk 2 soorten dadels. Palmulas is tevens Latijn voor dadel en daktylos is het Griekse woord voor dadel. Er schijnen meer dan 400 soorten te zijn, dus 2 is nog weinig. De tekst in Apicius is te vertalen als: Thuis gemaakte zoetigheid, dadels zonder zaad, steenvruchten en/of kleine noten en/of peper om te vullen, zout aan de buitenkant, kook in honing, en serveer.

Amandelen (nux amara), tamme kastanjes, (castaneae nuces), en walnoten (nux iuglans), zijn voorbeelden van steenvruchten die de oude Romeinen aten. Pijnboompitten en beukennoten zijn voorbeelden van kleine noten.

Nog niet opeten

• 6 dadels, met pit
• 40 gram walnoten (zeg 10 walnoten)
• 40 gram pijnboompitten
• peper
• zout
• flinke scheut honing

Aan het werk

De oude Romeinen kenden uiteraard al notenkrakers, die ook al lijken op onze moderne notenkrakers: functie dicteert vorm, net als bij de kaasschaaf. Een echt afwijkende vorm, en tevens de oudst bekende Romeinse notenkraker, heeft echter de vorm van 2 scharnierende vrouwelijke onderarmen en handen, gemaakt van brons en goud. Te vinden in het archeologisch museum van Taranto, Italië [4]. Tussen de handen kan je noten kraken. Zonder bronzen notenkraker kan je dat nog steeds doen op die manier.

Neem 2 walnoten in de palmen van je handen en druk die tegen elkaar. Zonder grote druk uit te oefenen gaat 1 walnoot stuk en blijft de ander heel. Dit herhalen, waarbij je elke keer de sterke walnoot gebruikt. Op het eind heb je nog 1 walnoot over. Die leg je terug bij je voorraad, of druk je kapot tussen je handen: die walnoot heeft zo veel opdonders gehad van het kraken van de andere walnoten dat hij nu makkelijk stuk gaat.

Deze hoeveelheid noten gaat echt waar passen in 6 dadels.

Vijzel of hak de walnoten en pijnboompitten in kleinere stukjes. Zelf beslissen of je de noten eerst roostert en dan weer laat afkoelen. Meng gemalen peper met de noten.

Ontpit de dadels.

Dadels hebben relatief grote pitten en vrij dunne wanden. Dat levert relatief veel ruimte voor de vulling.

Vul de dadels met de noten. Hier in 3 dadels wat ricotta toegevoegd. In Apicius staat infercies, proppen. Dus echt helemaal vol stoppen.

Strooi wat zout in een kom en wentel de dadels erdoorheen. De oude Romeinen waren dol op zout, maar de zoute smaak overheerst al snel. Dus hier wat voorzichtig aan gedaan met de hoeveelheid zout.

Verhit de honing in een koekenpannetje.

Leg de dadels in de koekenpan met hete honing en wentel ze zodat ze helemaal onder de honing komen te zitten. Laat de dadels warm worden.

Direct serveren.

Resultaat

Ook dadels gevuld op de oud-Romeinse manier zijn welkom op onze verjaardagfeestjes.

Variatie

De stukjes noot mengen met wat ricotta kaas voordat het de dadels in gaat, dus.

Referenties

1. Anthony Johnson, Solving Stonehenge, The New Key to an Ancient Enigma, Thames & Hudson, 2008. ISBN 9780500051559.
2. Gaffney, V., Fitch, S., Ramsey, E., Yorston, R., Ch’ng, E., Baldwin, E., Bates, R., Gaffney, C., Ruggles, C., Sparrow, T., McMillan, A., Cowley, D., Fraser, S., Murray, C., Murray, H., Hopla, E. and Howard, A. Time and a Place: A luni-solar ’time-reckoner’ from 8th millennium BC Scotland, Internet Archaeology 34, 2013. https://doi.org/10.11141/ia.34.1.
3. Vindolanda Tablets: Birthday invitation from Claudia Severa to Sulpicia Lepidina.
   Ook interessant om te kijken hoe experts discussiëren over interpretaties van Latijn.
4. Oud-Romeinse bronzen en gouden notenkraker in Museo Taranto, Italië.