Friezen zijn zoetekauwen, dat wordt vaak beweerd. En met Friezen in de familie kan ik het vanuit die invalshoek ook wel bevestigen.

In de studententijd vaak het Fries nationalisme in werking zien treden. Zat je met een Fries in het Nederlands te praten en kwam er een Fries bij, dan werd onmiddellijk naar de Friese taal omgeschakeld. Nu is Stadsfries vrij makkelijk te verstaan en daarmee was het omschakelen niet erg. Het echte Fries van de familie is veel lastiger om te begrijpen, laat staan zelf te spreken. Gelukkig is de familie meertalig opgevoed.

Die familie was niet de eerste kennismaking met Friesland. Dat was op 26 februari 1986 de 14e Elfstedentocht. Niet met dúmkes maar met Berenburg werd de kou in Dokkum bestreden. Je zag de wedstrijdschaatsers in een flits voorbij komen. Naast het ijs staande zag je daardoor ook dat de schaatsers in het echt veel harder reden dan op de TV.

Door de familieband zijn oranjekoek, suikerbrood en dúmkes voor mij als niet-Fries geen onbekenden meer. Waar dan vooral de dúmkes er voor mij echt uitspringen. Door de uitgesproken smaak.

Fryske dúmkes. Duimkoekjes, omdat vroeger de bakkers ze in een rechthoekige vorm drukte, ter grootte van een duim. En er ook met de duim op het laatst een zichtbare deukje in maakten. Dat zie je nu niet vaak meer.

Bezoek uit Friesland bracht ze regelmatig mee. Zo regelmatig dat onze kinderen, die er nog steeds dol op zijn, ze eigenlijk elke keer verwachtten.

Standaard horen er anijs en hazelnoten in te zitten. Soms wordt er een mix van hazelnoten en amandelen gebruikt. Gebruik je alleen amandelen, dan heten ze ineens Amelander dúmkes. Toevoegingen die tegenwoordig ook vaak in de koekjes te vinden zijn, zijn gember en kaneel. De kleur kan verschillen, afhankelijk van de kleur van de gebruikte (basterd)suiker.

Er zijn veel dúmkes recepten. Hier een mix gekozen uit 3 daarvan. Het gepubliceerde recept van bakkerij Tromp in Leeuwarden en 2 recepten uit het kookboekje in pocketformaat, ‘De Welkokende Vriesche Keukenmeid, oude en nieuwe recepten uit Friesland’, opgeschreven door W.H. Kuipers. Die laatste 2 recepten genomen omdat het boekje nu eenmaal in onze boekenkast staat, meegekomen bij het samen gaan wonen. 3 recepten, allemaal verschillend, ook in de keuze van noten, vetsoorten, suikers en wel of geen ei.

Bakkerij Tromp gebruikt natriumbicarbonaat (baking soda). Dat moet voor de specifieke metaalachtige smaak zijn, want er zit geen zuurtje in het recept. Toch maar bakpoeder gebruikt, net als in ‘De Welkokende Vriesche Keukenmeid’. Ze zullen daardoor ietsjes luchtiger worden dan die van Bakkerij Tromp. Ook worden er daar amandelen én hazelnoten gebruikt.

In het 1e recept uit het kookboek worden amandelen en koekkruimels gebruikt. Dat laatste is wat frivool. In het 2e recept uit het kookboek worden naast hazelnoten ook kaneel en gemberpoeder gebruikt.

Mijn wederhelft maakte ze vroeger met gemberpoeder. Eens proberen of het ook zonder kan.

De 1e keer met alleen 10 gram anijspoeder gemaakt. De meeste eters vonden dat dan de anijssmaak te subtiel was voor echte dúmkes. Het waren meer lekkere koekjes met vooral hazelnootsmaak: ‘niet Fryske dúmkes’ werden ze genoemd. Daarom de hoeveelheid anijs sindsdien opgedeeld in anijspoeder en anijszaadjes. Dat vond men lekkerder en de anijssmaak zat er wel goed in. De zaadjes zijn essentieel voor de echte Fryske dúmkes smaak.

Met bakpoeder worden ze van binnen brosser, zonder bakpoeder steviger. In Friesland beide vormen gegeten. Zelf kiezen dus.

Nog niet opeten

• 150 gram bloem
• 1 klein ei
• 40 gram witte basterdsuiker
• 30 gram donkere basterdsuiker
• 75 gram ongezouten roomboter
• 5 gram anijszaad
• 5 gram anijspoeder
• 50 gram hazelnoten
• 2 gram bakpoeder (optioneel)
• snufje zout

Aan het werk

Gebruik je boter op kamertemperatuur, dan hoeft het deeg niet in de koelkast te rusten. Hier gebruiken we boter die is gesmolten in een koekenpannetje.

Vijzel de hazelnoten heel fijn. Vijzel ook de hele anijszaden in grove stukjes. (Je kunt ze ook heel laten.)

Laat de boter op zacht vuur smelten, zonder dat het bruin wordt. Klop het ei los.

Meng alle droge ingrediënten door elkaar in een kom. Klontjes suiker los drukken.

Voeg dan eerst het ei toe en dan de weer afgekoelde boter. Afgekoeld, zodat het ei niet al gaart buiten de oven.

Meng alles goed door elkaar tot een egaal deeg, even kort kneden.

Afdekken met huishoudfolie en een half uur in de koelkast laten rusten. Dan weer op kamertemperatuur laten komen.

Verwarm intussen de elektrische oven voor op 175°C. Leg bakpapier op een bakplaat.

Kneed het deeg kort en druk het dan liggend op de huishoudfolie – geen vies werkblad – rustig uit tot een rechthoek van ongeveer 1 centimeter dikte. Een deegroller werkt hier niet zo goed. De rechthoek is dan ongeveer 12 centimeter breed en 20 centimeter lang.

Druk er met de scherpe kant van een deegschraper kleine rechthoekjes uit, ter grootte van een duim. Ongeveer 6 centimeter lang en 2 centimeter breed is een goede maat, voor de koekjes in ieder geval.

Leg de proto-dúmkes, met tussenruimte, op de bakplaat. Ze zijn altijd gemakkelijk weer in een rechthoekvorm te drukken.

Bak ze in 20 tot 25 minuten gaar. Bakkerij Tromp adviseert om de bakplaat halverwege te draaien. Geen gek idee met die hotspot in onze oven.

Resultaat

Ambachtelijke Fryske dúmkes. Ze hebben allemaal net een andere vorm en ze zijn iets uitgelopen, zoals het hoort.

Ook zonder gember lekker gevonden.

Verslavend lekker zelfs. Men moest zich dwingen om te stoppen met eten anders was alles in 1 keer opgegaan.

Variatie

Je experimenteert eens wat.

Ook lekker is het als je de hazelnoten grof hakt en niet fijn, met grote stukken noot in het mengsel. Het smaakt dan zowel naar noten als naar anijs. Het wordt dan een mix van een notenkoekje en een anijskoekje, bij ons bekend als luie Fryske dúmkes.

En zo hebben wij inmiddels ‘niet Fryske dúmkes’, ‘luie Fryske dúmkes’ en ‘wel Fryske dúmkes’.