De keuken van Japan bestaat uit een traditioneel deel en uit een deel dat door het Westen is beïnvloed. Die keuken heet yōshoku en is een voorbeeld van een fusion-keuken. Wat weinigen weten is dat Nederland gedurende 250 jaar tijd het enige westerse land is geweest dat handel mocht drijven met Japan. Weliswaar hebben de Nederlanders onder andere bier, koffie, kool en tomaten in het land geïntroduceerd, maar de invloed van de Nederlandse keuken, als daar al sprake van was, is beperkt gebleven, aangezien de maaltijden werden verzorgd door Japanse koks. En dat had een oorzaak.

De VOC arriveerde in 1600 in Japan met het schip De Liefde. Het was het enige schip dat de zoektocht van een nieuwe zeeroute naar de Indonesische archipel te vinden, overleefde. De Portugezen waren sinds 1543 in Japan en wisten aanvankelijk een succesvolle handelsrelatie op te bouwen. Tussen de jaren 1580 en 1587 viel de stad Nagasaki zelfs onder Portugees, formeel Jezuïtisch, bestuur. De Portugese missionarissen gingen voortvarend te werk en veel Japanners bekeerden over naar het christelijke geloof. Dit tot grote ergernis van enkele Japanse heersers. Uiteindelijk verboden zijn in 1614 het katholicisme en werden de Jezuïeten opgedragen het land te verlaten. Het christendom verdween echter niet uit Japan, maar ging ondergronds. De Portugese handelaren die wel mochten blijven, waren intussen verbannen naar een kunstmatige eiland in de baai van Nagasaki. Dit eiland, Dejima genaamd, was speciaal voor dit doel aangelegd.

De VOC had vanaf 1609, evenals de Engelsen, haar handelspost op het eiland Hirado. Toen de Japanners de Portugezen en hun katholieke vertoon toch al snel zat werden, hielpen de protestante Nederlanders maar al te graag om de katholieke Portugezen het land uit te jagen. De Nederlanders profileerden zich namelijk niet als christenen, maar gewoon als handelaren. Nadat de Portugezen van Dejima waren verdwenen, verhuisden de Nederlanders in 1639 van Hirado naar Dejima. Op het kleine eiland woonden ongeveer 20 Nederlanders en een aantal Japanse toezichthouders. Bijbels en wapens waren verboden en de Nederlandse schepen werden zowel bij aankomst als vertrek gecontroleerd. De Nederlanders mochten het eiland niet af en Japanners was het niet toegestaan het eiland te bezoeken, met uitzondering van vertalers, koks, timmerlui, klerken en gezelschapsdames… Jaarlijks ging het Nederlandse Opperhoofd op bezoek bij de shogun in Edo om zijn respect te tonen. Het was een tocht die enkele weken duurde. De Nederlanders leefden lang in isolement op Dejima en slechts één keer per jaar kwamen er schepen aan. Voor hun voedselvoorziening waren die paar Nederlanders dus helemaal afhankelijk van de Japanners. Overigens waren later de onderlinge relaties wat meer ontspannen. Toen in 1720 de ban op Nederlandse boeken werd opgeheven, kwamen vele Japanse geleerden naar Nagasaki om kennis te nemen van de Nederlandse en Europese wetenschappen.

Het Nederlandse monopolie op de handel met Japan duurde tot 1853, maar was toen al wel tanende. In 1853 verscheen een grote Amerikaanse vloot met oorlogsschepen voor de Japanse kust om de Japanners te dwingen de handel open te stellen voor andere westerse landen dan alleen Nederland. Niet veel later, in 1873, kwam er een einde aan de heerschappij van de shoguns en werd de keizer in ere hersteld. Gedurende de Meiji-restauratie kwamen er tal van economische en sociale hervormingen en werd de invloed van het westen groter. En met de openstelling van de grenzen maakten de Japanners ook langzaam aan kennis met de westerse keuken, met name die van de Amerikanen. Die invloed zal het grootst zijn geweest na de Tweede Wereldoorlog, toen Japan enkele jaren onder controle bleef van de Verenigde Staten. Sindsdien kent de Japanse keuken gerechten als de Hambagu en Katsudon. Omurice (Omu-raisu) is al eerder ontstaan, zo aan het begin van de twintigste eeuw in een westers georiënteerd restaurant. De kok zou zijn geïnspireerd door de sushi-variant chakin sushi waarbij rijst (eventueel met paddenstoelen of pickles) ingepakt wordt in een dunne omelet.

Omurice bestaat doorgaans uit (sushi-)rijst met kip en ketchup. Dat laatste verklaart mogelijk waarom het vooral door Japanse kinderen als traktatie wordt gezien. Maar ik kan verklappen dat restjes rijst tegenwoordig hier soms ook in combinatie met het omelet en de ketchup worden gegeten. Van oorsprong hoort het een gevulde omelet te zijn, dat wil zeggen de omelet om de rijst heen gevouwen. Dat is niet heel moeilijk, maar vraagt toch enig nadenken en behendigheid. Ook hoort de omelet heel dun te zijn (gebruik dus een grote pan), maar veel mensen geven de voorkeur aan een dikkere, luchtige omelet en draperen het omelet bovenop de rijst. Dat kan, maar persoonlijk vind ik dat toch minder feestelijk en de textuur is bovendien wezenlijk anders. En die ketchup? Ik vond het in eerste instantie maar raar, maar het werkt gewoon!

Omurice is ideaal voor restjes rijst en kip. Omurice schijnt trouwens voor te komen in de klassieker Tampopo. Is mij nooit opgevallen, maar een goede reden om die weer eens te kijken.

• 300 gr koude rijst
• 150 gr restjes kip, in stukjes gescheurd
• 1 ui
• ketchup
• 1 el arachideolie

Voor de omelet

• 4 eieren
• peper en zout
• 2 el arachideolie
• ketchup

Snij de ui fijn en bak deze in een koekenpan glazig in een eetlepel olie. Voeg de rijst toe en breek eventuele brokken op. Als de rijst warm gebakken is, voeg je de stukken kip toe. Roer even door en voeg daarna een paar eetlepels ketchup toe. Niet te veel, want de rijst moet een smaakje en vooral een kleurtje krijgen, het moet niet zompig worden.

Zet een tweede koekenpan op het vuur met een beetje arachideolie. Kluts twee eieren met een beetje zout en peper en giet het in de pan. Zorg dat je een mooie ronde omelet hebt.

Nog voordat het ei helemaal gaar is op de bovenzijde, leg je een strook rijst op de omelet. Gebruik ongeveer de helft van de rijst. Vouw met een brede spatel eerst de ene kant en daarna de andere kant voorzichtig over de rijst. Het hoeft niet aan te sluiten. Druk de omelet nog een beetje aan. Doordat de omelet van boven nog een beetje zacht is, plakt deze goed aan de rijst.

Leg nu een bord omgekeerd op de pan en keer de pan om. Gebruik eventueel wat keukenpapier om de omelet om de rijst te vormen en eventueel olie te absorberen.

Maak nu met de overige eieren nog een omelet.

Voor het serveren nog even met de ketchup, een knijpfles is dan wel handig, over de omurice en klaar!

Variant 1: eventueel kun je in de laatste stap srirachasaus gebruiken in plaats van ketchup.

Variant 2: heb je noodles over, bak deze dan (yakisoba) en ga vervolgens op dezelfde manier te werk als bij de rijst. Het gerecht heet dan omusoba.

Variant 3: wil je nog een stap verder gaan, neem dan hotdogs of spam in plaats van kip. Het mag, het is yōshoku!

P.S. Meer weten over de Nederlandse aanwezigheid in Nagasaki en in het bijzonder de Nederlandse begraafplaats? Bestel dan ‘Begraven aan de andere kant van de baai’. Heel interessant en ik zeg dat niet omdat ik één van de auteurs ben… 😉