In Nederland lees je bij hoge uitzondering iets nieuws over Stonehenge. In Engeland daarentegen leeft het enorm, als onderdeel van de geschiedenis. Er worden ook nog steeds opgravingen gedaan en metingen verricht, zowel bij Stonehenge zelf als in de rijke historische omgeving. En zodra er iets nieuws gevonden is, maakt de BBC daar een populair wetenschappelijke uitzending over. En die kan je in Nederland gewoon bekijken, voordat je de wetenschappelijke bron opzoekt.

Het was op 1 december 2021 dat er alweer een nieuwtje over Stonehenge op de site van English Heritage verscheen [1]. Een dag later had zo’n beetje elke Engelse krant – en daar zijn er nogal veel van – het bericht overgenomen. Zowel serieuze kranten als tabloids: Stonehenge blijft mateloos populair bij het Engelse publiek. En ook bij ons.

Stonehenge is, als speciale plek voor mensen, ongeveer 5000 jaar geleden ontstaan. De unieke stenen cirkels werden ongeveer 500 jaar later gebouwd, in de late neolithische periode, ongeveer 4500 jaar geleden. Zodra we in de buurt waren, reden we graag een stukje om en stopten we even om het indrukwekkende monument te bekijken. Al rijdend via de A303. Of even stoppen op de weg die er pal naast lag. Dan was je op een kleine 50 meter afstand van het monument. Die weg is nu verdwenen. Je moet nu via het ruim 2 kilometer verder weg liggende bezoekerscentrum naar Stonehenge. Dichter dan 11 meter kan je sowieso niet bij de stenen komen. Eromheen lopen en weer dezelfde foto’s maken hebben we inmiddels 3 keer gedaan in de loop der jaren. Met een English Heritage lidmaatschap was dat bezoek kosteloos.

Stonehenge is ook wiskundig interessant, onder andere vanwege de vele symmetriën. Soms zijn die overigens niet zo moeilijk om te maken. Bevestig een lang touw bovenop een paal en loop rond. Zo krijg je een grote cirkel. Trek dan wat rechte lijnen op regelmatige afstand van elkaar in de cirkel. De plekken van de grote stenen en kleinere stenen, en de locaties van de vele weer met aarde gevulde gaten in de grond bij Stonehenge laten zich vervolgens al deels verklaren [2].

Stonehenge is gebouwd door mensen; die moeten eten. En daar ging het nieuwtje over. Het is wel een beetje als je begeven op glad ijs, en dat geven ze bij English Heritage ook wel toe. Toch deden ze de suggestie. Waarschijnlijk expres vlak voor de kersttijd. Het ging namelijk om een vermeende connectie van mince pies met wat de bouwers/bezoekers van Stonehenge aten. Want er was bewijs gevonden dat die mensen mogelijk noten en fruit kookten.

Mince pies zijn traditionele, kleine, zoete taartjes die vooral met kerst gegeten worden. Klassiek met een ster van deeg erbovenop. Mince pies. Dat klinkt voor niet-Engelsen alsof er gehakt inzit. En dat was in de middeleeuwen ook zo, toen ze nog mincemeat pies heten. Oorspronkelijk wat groter en gevuld met gemalen vlees, stukjes fruit en een bewaarvloeistof, zodat je ze kon conserveren. Koningen waren er dol op: het stond op het menu bij de kroning van Henry V. Tegenwoordig bevatten ze geen vlees meer, zijn ze van naam veranderd, zijn ze kleiner en zoeter.

In de omgeving van Stonehenge zijn dus sporen gevonden van door mensen bewerkt fruit en hazelnoten. Er is geen bewijs van deeggebruik, maar in de neolithische tijd werden al granen verbouwd. Ook hielden ze vee en aten ze boomvruchten, bonen en wortels. Aten ze al die ingrediënten ook in vorm van mince(meat) pies? Dat bewijs ontbreekt. Hoe stelliger je het opschrijft, hoe gladder het ijs. Daarom meldt English Heritage: hoe leuk zou het niet zijn als bezoekers bij Stonehenge werden verwelkomd met een schaal met mince pies? We zullen het wel nooit weten, het blijft speculatie.

Speculatie of niet: een recept van English Heritage, via The Guardian [3], is er wel. Hier wel een beetje aangepast. Geen hazelnotenmeel in het deeg, maar wel gevijzelde hazelnoten in de vulling, voor een bite. Geen rozenbottels, want niet gevonden. Daarvoor in de plaats frambozen genomen. Geen sleedoornbessen, ook niet gevonden. Daarvoor in de plaats bosbessen genomen. En in plaats van de kleine wilde (en zure) crab appels, een grote Granny Smith gepakt. De hoeveelheid deeg is voor een dunne verpakking. Wil je een dikkere deeglaag, dan 2 keer zoveel van de ingrediënten voor het deeg nemen.

English Heritage gebruikt lard, dat is in Engeland goed te verkrijgen. Lard maakt het deeg wat kruimeliger/vlokkerig dan boter. Met boter krijg je wel meer smaak. Bij Stonehenge werd tijdens de feesten rond de winterzonnewende vooral varkensvlees gebruikt. Varkensvet was daarmee ruim voor handen. Je kunt de witte reepjes vet van gedroogde ham gebruiken (zoals van schwarzwalderham). Even laten smelten in een koekenpan. Wat vloeibaar is in een kommetje doen. Wat knapperig bruin is geworden – de kaantjes -, laten opeten door de liefhebbers.

Nog niet opeten (6 mince pies uit een muffinblik)

Voor het deeg

• 200 gram emmer- of speltbloem, of gewoon volkorenmeel
• 50 gram varkensvet of gewoon ongezouten roomboter, of een mix
• 4 à 5 eetlepels water

Voor de vulling

Dat ene lege gat, dat is voor de hoeveelheid deeg: muffinblik vol als maat voor de ingrediënten

• 1 grote Granny Smith appel
• flinke handvol bramen
• flinke handvol bosbessen
• flinke handvol frambozen
• flinke handvol hazelnoten, met vliesjes
• 1 eetlepel honing

Voor de topping

• 2 eetlepels honing
• 2 hazelnoten

Aan het werk

Meng de bloem/meel met het vloeibare varkensvet (en/of de boter) door elkaar tot het een homogene massa is. Voeg net zoveel water toe tot het een kneedbaar deeg is geworden, maar kneed vooral niet. We willen het kruimelig houden. Het deeg zou nu ongeveer 200 gram moeten wegen. Laat dit even rusten, op kamertemperatuur.

Verwarm nu de heteluchtoven voor op 190°C.

Neem een kleine anti-aanpak koekenpan met hoge wanden. Zet het vuur zacht aan.

Prak de meeste frambozen fijn met een vork en leg ze in de pan. Doe er de bramen en frambozen bij. Schil en ontpit de appel en snij die in kleine plakjes. Leg de plakjes in de koekenpan. Verdeel er de honing overheen. Vijzel de hazelnoten in stukjes en voeg die ook toe. Af en toe rustig roeren en het fruit in 15 minuten zacht laten worden.

Gebruik intussen 150 gram van het deeg voor de wanden en bodems van de kommetjes. Beboter de kommetjes van het muffinblik. Bebloem het werkblad. Rol het deeg uit tot een rechthoek van ongeveer 20 bij 20 centimeter. Neem een ronde koekjessteker met een diameter van 8 centimeter en druk 4 rondjes uit het deeg. Elk rondje deeg verder uitrollen tot een diameter van 11 centimeter. Restant deeg opnieuw samenvoegen en uitrollen voor de laatste 2 rondjes deeg. Druk de rondjes in de muffinkommetjes. Zorg dat de wanden goed gesloten zijn, anders krijg je straks de mince pie niet uit het muffinblik. Prik met een vork gaatjes in de bodem. Voeg overgebleven deegresten bij het achtergehouden deeg.

Laat het zachte fruit uitlekken via een vergiet, boven een kom. Het opgevangen vocht overhevelen naar een glas, laten afkoelen en dan opdrinken!

De vulling met een lepel verdelen over de muffin kommetjes en licht aandrukken.

Bebloem opnieuw het werkblad. Rol het achtergehouden deeg uit tot een rechthoek en steek er 6 rondjes uit met een diameter van 5 centimeter voor de dekseltjes. Maak 1 kant van de deegrondjes nat en leg ze dan omgekeerd op de vulling. Waar het kan, het dekseldeeg vastdrukken op het deeg van de wanden. Als alles is afgesloten, dan een klein gaatje in het midden van de deksel maken.

Laat op elke deegdeksel een grote druppel honing druipen. Verspreid de honing met een vinger over de deksels.

Neem een fijne rasp en rasp daarmee de 2 hazelnoten over de honing.

Afbakken in de oven voor 20 minuten. Uit de oven eerst 5 minuten laten afkoelen voordat je de mince pies uit het muffinblik haalt en verdeeld onder de ongeduldig wachtenden. Meteen uit de oven is de vulling namelijk kokend heet.

Resultaat

Super lekker. Ook al doordat de moderne kristalsuiker ontbreekt in de vulling. We vonden namelijk de vaak mierzoete moderne mince pies in Engeland niet zo geweldig.

Deze bijna-paleo mince pies zijn anders. Zoet en zuur door elkaar. Door het bubbelende fruit zijn niet goed vastgemaakte delen van de knapperige en luchtige dekseltjes weer losgegaan. Geeft niet, het blijft lekker. Door het deeg past het geloof ik niet in een paleo-dieet. Zonder deeg geen verpakking. Granen horen erbij. Dan maar geen paleo.

Het varkensvet maakte dat het deeg anders smaakte dan anders, als we deeg met ongezouten roomboter maken. De nog warme vulling is vol fruitsmaak, waar de stukjes hazelnoot het mondgevoel compleet maakt.

Neolithische mince pies?

Hebben de bewoners van Stonehenge het tijdens de winterzonnewende gegeten? De vulling bevat allemaal ingrediënten die je in een bos of struikenstrook kan vinden. Het deeg komt van granen die toen werden verbouwd bij de boerderijtjes. Juist in de neolithische tijd, wanneer mensen afhankelijker worden van granen, i.e. de neolithische transitie.

Mijn oordeel? Het kan, maar ik acht het niet waarschijnlijk. Platbrood met daarop warme fruitmengels, dat neem ik onmiddellijk aan als mogelijkheid. Maar een deegpakketje met een dekseltje, daar moet je meer vrije tijd voor hebben denk ik. Gerechten met een dakje van deeg waren al wel eerder bekend, bijvoorbeeld al bij de oude Romeinen, zoals placenta. Maar neolithische mince pies? Mince pie is waarschijnlijk toch pas in de middeleeuwen ontstaan.

Referenties

1. Did the builders of Stonehenge feast on sweet treats at midwinter?, English Heritage, 01-12-2021.
2. Anthony Johnson, Solving Stonehenge: The New Key to an Ancient Enigma. Thames & Hudson, 2008. ISBN-13: 978-0500051559.
3. Rock cakes? Stonehenge builders may have enjoyed mince pies, The Guardian, 01-12-2021.